Diagnoza ADHD

ADHD to zaburzenie, które przez lata zderzało się z wieloma mitami i stereotypami. Na szczęście współczesna medycyna i psychologia zrobiły znaczące postępy w kierunku zrozumienia i diagnozowania tego zaburzenia, podkreślając, że może ono dotyczyć osób w każdym wieku i w każdej płci. Co zatem warto o nim wiedzieć, jak wygląda rozpoznanie i czym jest ADHD? 

Czym jest ADHD?

W ICD-10 ADHD rozumiane było, jako „zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. attention deficit hyperactivity disorder)”. Jak czytamy – klasyfikowano go jako formę zaburzenia hiperkinetycznego, rozpoczynającego się we wczesnym dzieciństwie i obejmującego trzy, ogólne grupy objawów – tj. zaburzenia koncentracji, nadmierna ruchliwość oraz nadmierna impulsywność. 

Warto jednak podkreślić, że wraz z rozwojem badań, tak sztywna klasyfikacja została usunięta ze spisu ICD-11. Zmiana ta podyktowana jest faktem, że przez wiele lat zaburzenie kojarzone było wyłącznie z dużą aktywnością ruchową, co doprowadzało do pewnego uproszczenia i bagatelizowania innych objawów. Obecny zapis skupia się więc na funkcjonalności, a nie na stygmatyzowaniu, podkreślając, że ADHD może wystąpić również bez nadmiernego pobudzenia. Zmiany te okazały się być niezwykle trafne — ONZ wskazuje, że na skutek badań i nowych wniosków obecnie na świecie żyje około 40 milionów poprawnie diagnozowanych Pacjentów w kierunku ADHD.

O ile diagnoza najczęściej bazuje na symptomach zauważalnych na wczesnym etapie rozwojowym (zwykle do 12 roku życia), o tyle możliwe jest rozpoznanie zaburzenia również w dorosłym życiu. 

Skąd wziął się termin ADHD?

Uznaje się, że twórcą pierwszego, współczesnego opisu ADHD był Georg Still. Jego prace z 1902 roku[1] skupiały się na opisywaniu dzieci z charakterystycznymi objawami, które ówcześnie określał mianem „nienormalnego defektu kontroli moralnej”. [2] To również na tej podstawie pojawiła się tzw. triada objawów, która koncentrowała się głównie na nadaktywności. Oczywiście od tego czasu powstały liczne badania, wnioski i prace naukowe, które zgłębiły temat ADHD, przedstawiając nie tylko złożoność tego zaburzenia, ale także wskazując skuteczne metody leczenia.

Co jest przyczyną ADHD?

Jednym z głównych obszarów wspomnianych badań była etymologia powstawania zaburzenia. Obecnie uznaje się, że przyczyną ADHD jest zaburzone dojrzewanie konkretnych struktur OUN[1], co najpewniej spowodowane jest zmianami materiału genetycznego. Według wniosków – ekspresja tego materiału może powodować kluczowe zmiany zarówno na poziomie strukturalnym, jak i biochemicznym, co z kolei pociąga za sobą objawy w obszarze procesów poznawczych. Szacuje się, że genetyka i dziedziczność wyjaśnia około 70-80% przyczyn powstawania przypadków ADHD. Czynnikami pozagenetycznymi może być np. nieprawidłowości z okresu ciąży czy wcześniactwo [1]. 

Objawy ADHD

Przez wiele lat objawy ADHD sprowadzano do braku koncentracji i do nadmiernego pobudzenia. Tak sztywne i wąskie podejście przyczyniło się do powstawania wielu stereotypów, a tym samym – do błędnych diagnoz. Współcześnie wiemy już, że ADHD może objawić się wieloma niespecyficznymi objawami, a znacznie ważniejsze jest zrozumienie zachowania i grup poszczególnych cech, które pozwalają wprowadzić odpowiednie metody terapeutyczne.

Skąd ta zmiana? Wspomniana już triada objawów (tj. problem z zachowaniem uwagi, nadpobudliwość i ruchliwość) jest nierzadko niewspółmierna do wieku i rozwoju. [1] Co więcej niegdyś przyjmowano, że nieprawidłowości w tych wszystkich obszarach powinny ujawnić się do 7 roku życia, dziś wiemy, że pojawić się mogą również nieco później. 

Dotychczasowe badania neuroobrazowe wykazały wyraźne odmienności w mózgach osób z ADHD – głównie w obszarze gęstości receptorów dopaminowych, a także w budowie morfologicznej istoty białej i móżdżku. Wraz z objawami obrazowymi, wyróżnić można inne objawy ADHD — tj.:

• Niecierpliwość, 
• Intensywne, ale przeważnie krótkie relacje partnerskie, 
• Niewielka zdolność do samoobserwacji, 
• Skłonność do przerywania innym, 
• Spadki koncentracji i uwagi,
• Słaba zdolność do organizacji pracy, 
• Niepokój ruchowy, nadmierna ekspresja,
• Męczliwość psychiczna,
• Drażliwość, 
• Nadmierna reakcja w stosunku do bodźca,
• Nieterminowość. 

Co ważne – objawy ADHD są dynamiczne i płynne. Oznacza to, że pojawiają się i słabną naprzemiennie – najczęściej w życiu dorosłym. To wtedy często przypinana jest łatka osoby aktywnej, rozrywkowej i energicznej, zapominając, że może być to objaw zaburzenia, wymagającego leczenia farmakologicznego i terapeutycznego. 

Funkcjonowanie z ADHD

Źródła podają różne statystyki w obszarze częstotliwości występowania ADHD. Scott i Goodman mówią o 1-3% populacji, podczas gdy Orwid o 5%, a Gawęda i Nowak – nawet o 15%[1]. Wszystkie te wartości pokazują jednak, że osoby z ADHD są znaczną częścią społeczeństwa, bardzo często umiejętnie dostosowującą się do norm i zasad życia w grupie. Co więcej, Pacjenci, którzy otrzymali diagnozę i podjęli leczenie, nierzadko zaczynają lepiej rozumieć swoje zachowania i emocje, przez co lepiej kontrolują swoje stany, doskonale spełniając się w życiu zawodowym i prywatnym.  

Zdecydowanie największym wyzwaniem wśród Pacjentów są wszelkie zaburzenia towarzyszące – np. zaburzenia lękowe, depresyjne i dwubiegunowe, których ryzyko występowania jest znacznie wyższe.[1] Odsetek osób z ADHD, które zgłaszają odmienne funkcjonowanie społeczne, jest wyraźny i głównie dotyczy problemów w obrębie impulsywności i dezorganizacji.  Źródła podają, że nawet 73% Pacjentów ze stwierdzonym ADHD miały problemy szkolne lub tiki nerwowe.

Ciekawe wnioski znaleźć można także w innych źródłach[3], wg. których osoby z opisywaną diagnozą – w porównaniu z grupą kontrolną – zmierzyły się z:

• Koniecznością powtarzania klasy, 
• Niewielką (lub całkowitym brakiem) grupą przyjaciół, 
• Nadużywaniem alkoholu, 
• Nieplanowaną ciążą, 
• Rozwodem, 
• Bezrobociem,
• Koniecznością odbywania kary w więzieniu. 

Powyższe dane są jedynie potwierdzeniem, jak kluczowa w procesie diagnostycznym, a następnie w procesie leczenia, jest terapia. 

Znaczenie terapii

Terapia ADHD u osób dorosłych opiera się na szczegółowej diagnozie, realizowanej poprzez testy, regularne dyskusje i obserwacje. Cały proces diagnozy odbywa się w środowisku bezpiecznym i wspierającym — tak, aby pacjent mógł odczuwać maksymalny komfort. Po ustaleniu diagnozy istotne staje się przeprowadzenie psychoedukacji, która ma na celu zrozumieć stan psychiczny, emocje oraz poszczególne zachowania. Terapia, głównie behawioralna, jest skoncentrowana na modyfikacji zachowań, eliminacji negatywnych nawyków i wzmacnianiu bodźców pozytywnych, co sprzyja lepszemu funkcjonowaniu w codziennym życiu. Proces terapeutyczny jest zazwyczaj długoterminowy.

Farmakoterapia ma na celu redukcję niepożądanych symptomów, oddziałując jednocześnie na poziomy neuroprzekaźników takich jak dopamina i noradrenalina. Zwykle to kombinacja leczenia farmakologicznego i terapeutycznego przynosi najbardziej obiecujące wyniki.

Diagnoza ADHD

W Spokojnej Głowie przeprowadzamy kompleksową diagnostykę w kierunku ADHD. Nasi specjaliści posiadają wieloletnie doświadczenie, przygotowanie kliniczne oraz merytoryczną wiedzę do identyfikowania oznak ADHD. Ze względu na niespecyficzny charakter objawów zespołu nadpobudliwości ruchowej, diagnostyka tego zaburzenia powinna być rzetelnie przeprowadzona i oparta o wywiad kliniczny oraz testy diagnostyczne (tj. DIVA-5, CONNERS-3). 

Jak wygląda proces diagnostyczny?

1) Wywiad

Czas trwania: 50 min.

Na pierwszym spotkaniu psycholog przeprowadza wywiad w celu wstępnego rozpoznania zgłaszanej przez Pacjenta problematyki. Na podstawie uzyskanych informacji formułowane są dalsze kroki diagnostyczne. Zalecamy, aby na pierwsze spotkanie Pacjent dostarczył dokumentację medyczną i/lub opinie z okresu edukacji przedszkolnej lub szkolnej. 

2) Badania diagnostyczne

Czas trwania: 1,5 – 2 godz.

Kolejne spotkanie jest poświęcone na wnikliwą analizę zgłaszanych przez Pacjenta objawów. Do rozpoznania ADHD używamy narzędzi takich jak DIVA-5/DIVA-2 lub CONNERS-3, które są zweryfikowanymi empirycznie metodami badania tego zaburzenia. Zaleca się, aby na wizycie były również obecne osoby trzecie np. członkowie rodziny lub bliscy znajomi – pozwoli to na rozszerzenie perspektywy diagnostycznej i wzbogacenie jej o dodatkowe informacje.

Po około 1-2 tygodni po zakończeniu spotkania,  psycholog sporządza pisemną opinię na podstawie uzyskanych przez Pacjenta wyników badania. Opinia zawiera opis procesu diagnostycznego i rezultaty badania.

3) Spotkanie podsumowujące 

Czas trwania: 50 min.

Ostatnie spotkanie opiera się na omówieniu opinii sporządzonej przez psychologa-diagnostę. Przedstawiane są wyniki procesu diagnostycznego oraz zalecenia dotyczące dalszego postępowania. Psycholog pomaga także dobrać odpowiednią formę działania psychologicznego – przedstawia proces leczenia terapeutycznego.